Châu Thị Tế (1766–1826) hay Châu Thị Vĩnh Tế[12], là vợ chính (chánh thất) của Thoại Ngọc Hầu.

Bà sinh ngày Mùi, tháng 4, năm Bính Tuất (1766)[13] tại cù lao Dài (cù lao Năm Thôn), thuộc xã Qưới Thiện, huyện Vũng Liêm, tỉnh Vĩnh Long.

Bà là trưởng nữ của ông Châu Huy (có sách chép là Châu Vĩnh Huy)[14] và bà Đỗ Thị Toán. Có lời đồn đại bà là người Khmer, nhưng không có chứng cứ. Trong phần tổng kết cuộc Hội thảo khoa học danh nhân Thoại Ngọc Hầu (An Giang, 1999) đã khẳng định bà là người Việt [15].

Thời chúa Nguyễn, Nguyễn Văn Thoại theo mẹ di cư vào Nam sinh sống ở cù lao Dài nên mới gặp bà ở đây, và cưới bà vào năm 1788 [16].

Châu Thị Tế sống với Nguyễn Văn Thoại, sinh được một người con trai là Nguyễn Văn Lâm [17]. Bà mất vào giờ Ngọ, ngày rằm, tháng Mười, năm Bính Tuất (1826), được phong Nhàn Tĩnh phu nhân.

Bà có tiếng là người vợ hiền đức, tận tụy, đảm đang đã góp phần không nhỏ trong sự nghiệp của chồng. Nên lúc bấy trong dân gian có câu:

Nước Nam trai sắc gái tài,Gương bà Châu thị lưu đời ngàn năm [18].

Và trong bia Phụng đặc tứ danh Vĩnh Tế Sơn bia ký (Bia chép núi Vĩnh Tế do vua đặc biệt ban tên), gọi tắt là bia Vĩnh Tế Sơn có đoạn do chồng bà soạn, và ông đã dành cho vợ những lời lẽ tốt đẹp như sau:

...Năm trước đây, thần phụng mạng xem sóc việc đào kênh Đông Xuyên, vua đã lấy danh tước thần nêu lên bên bờ kênh núi Sập mà đặt tên núi Thoại (tức Thoại Sơn). Đến nay, hoàng ân lại xét đến lòng thần, cho là biết tề gia hợp hòa khí, lại hạ cố đến vợ thần là Châu Thị Tế, có chút công lao, nên xuống lệnh ban cho tên núi Sam là Vĩnh Tế Sơn..."Tú tài Trần Hữu Thường, dịch thơ:...Họ Châu tên Tế vợ tôi,Noi bà Thái Dĩ[19] ỷ ôi khuyên chồng.Thờ trên siêng gắng một lòng,Cũng nhờ chút giúp sửa xong nghĩa đời.Bề trên dùng núi sánh người,Sửa tên Vĩnh Tế ngàn ngày để vinh.Người nhớ núi ấy nêu danh,Tóc trâm móc gội thêm xinh khôn dò.Núi nhờ người đặt hiệu cho,Cỏ cây thêm sắc ơn vua thắm nhuần...

Ngoài Châu Thị Tế, Nguyễn Văn Thoại còn có một người vợ thứ tên là Trương Thị Miệt (?–1821), sinh cho ông được một trai tên Nguyễn Văn Minh[20].